شاخص توده بدنی ( BMI ) ابزار استاندارد سنجش سلامت در اکثر مراکز درمانی است و برای چندین دهه به عنوان معیار سنجش سلامت بر اساس سایز بدن ، مورد استفاده قرار گرفته است ، اما به دلیل ساده سازی بیش از حد معنای سلامت ، بسیار مورد انتقاد قرار گرفته است . بسیاری عقیده دارند که BMI قدیمی و نادرست است و نباید در محیط های پزشکی و تناسب اندام استفاده شود .

✵ این مقاله هر آنچه که باید در مورد BMI و تاریخچه آن بدانید را به شما می گوید و مشخص می کند که BMI دقیق تر است یا دیگر ابزارهای سنجش سلامت .

✔ BMI چیست ؟

BMI مخفف Body Mass Index به معنای شاخص توده بدنی است . در سال 1832 یک ریاضیدان بلژیکی به نام لمبرت آدولف ژاک کوئتلت ( Lambert Adolphe Jacques Quetelet ) برای اولین بار از آن استفاده کرد . او مقیاس BMI را برای تخمین سریع میزان اضافه وزن و چاقی در یک جمعیت معین ایجاد کرد تا به دولت ها کمک کند در مورد محل تخصیص منابع مالی و پزشکی تصمیم بگیرند . جالب توجه است که Quetelet اظهار داشت BMI برای مطالعه افراد مجرد مفید نیست و جهت ارائه تصویری فوری از سلامت کلی یک جمعیت استفاده می شود . با این حال به طور گسترده برای اندازه گیری سلامت افراد استفاده می شود .

مقیاس BMI بر اساس یک فرمول ریاضی است که با تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم بر قد بر حسب متر به توان دو به دست می آید و تعیین می کند که آیا فرد در محدوده وزن سالم است یا خیر .

BMI = weight (kg) / height (m2)  •

از طرف دیگر ، BMI را می توان با تقسیم وزن بر حسب پوند بر قد بر حسب اینچ به توان دو و ضرب در 703 محاسبه کرد :

BMI = (weight (lbs) / height (in2)) x 703  •

شما همچنین می توانید به صورت آنلاین با جستجو در اینترنت BMI خود را محاسبه کنید . بعد از محاسبه عدد به دست آمده با مقیاس BMI مقایسه می شود تا مشخص گردد که آیا شما در محدوده وزنی عادی قرار می گیرید یا خیر .

با توجه به این محاسبه اگر در رده وزنی متعادل نباشید متخصص سلامت تغییرات سلامتی و سبک زندگی را  به شما پیشنهاد می کند .

برخی از کشورها این مقیاس را برای معرفی بهتر اندازه و قد جمعیت خود به کار می برند . به عنوان مثال ، نشان داده شده است که مردان و زنان آسیایی با BMI پایین بیش از غیرآسیایی ها در معرض خطر بیماری قلبی هستند . اگرچه BMI تصویری فوری از سلامت فرد بر اساس وزن به مراقبان سلامت ارائه می دهد ، اما عوامل دیگری مانند سن ، جنس ، نژاد ، ژنتیک ، توده چربی ، توده عضلانی و تراکم استخوان را در نظر نمی‌گیرد .

⁂ خلاصه

شاخص توده بدنی ( BMI ) محاسبه‌ای برای تخمین چربی بدن با استفاده از قد و وزن می باشد . BMI بین 18.5 تا 24.9 وزن طبیعی با میزان خطر کمتر سلامتی است ، در حالی که اعداد بالاتر یا پایین تر از آن با خطرات بیشتری همراه است .

✔ آیا شاخص خوبی برای سلامتی است ؟

علی‌رغم نگرانی‌ها مبنی بر اینکه BMI به درستی سلامت افراد را تشخیص نمی دهد ، بیشتر مطالعات نشان می‌دهند که خطر ابتلا به بیماری مزمن و مرگ زودرس در یک فرد با BMI کمتر از 18.5 ( کمبود وزن ) یا بیشتر از 30 ( چاق ) افزایش می‌یابد . به عنوان مثال مطالعه ای گذشته نگر در سال 2017 که بر روی 103218 مورد مرگ صورت گرفت ، نشان داد افرادی که BMI آنها بالاتر از 30 بود 1.5 تا 2.7 برابر بیشتر در معرض خطر مرگ پس از یک پیگیری 30 ساله قرار داشتند . مطالعه دیگری بر روی 16868 نفر نشان داد که افرادی که در گروه BMI چاق قرار داشتند ، در مقایسه با افرادی که BMI متعادل داشتند ، 20 درصد بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی و علل دیگر بودند .

محققان همچنین دریافتند افرادی که در دسته کمبود وزن و چاقی شدید یا چاقی مفرط قرار می گرفتند ، به ترتیب به طور متوسط 6.7 سال و 3.7 سال زودتر از افرادی که در گروه عادی قرار داشتند ، جان خود را از دست دادند . مطالعات دیگر نشان داده اند که BMI بیشتر از 30 به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری هایی مانند دیابت نوع 2 ، بیماری قلبی ، مشکلات تنفسی ، بیماری کلیوی ، بیماری کبد چرب غیر الکلی و مشکلات حرکتی را افزایش می دهد . علاوه بر این، کاهش 5 تا 10 درصدی BMI یک فرد با کاهش نرخ سندرم متابولیک ، بیماری قلبی و دیابت نوع 2 مرتبط است . با توجه به اینکه بیشتر تحقیقات نشان دهنده افزایش خطر ابتلا به بیماری های مزمن در میان افراد مبتلا به چاقی بوده است بسیاری از متخصصان سلامت مجاز به استفاده از BMI به عنوان نمایی کلی از خطرات تهدید کننده سلامتی یک فرد هستند . البته BMI نباید به تنهایی مورد استفاده قرار گیرد .

⁂ خلاصه

اگرچه BMI به دلیل ساده‌سازی بیش از حد مفهوم سلامت ، مورد انتقاد قرار گرفته است ، اما بیشتر تحقیقات از توانایی آن برای تخمین خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن ، به ویژه خطر مرگ زودهنگام و سندرم متابولیک حمایت می‌کنند .

✔ نکات منفی BMI

علیرغم اینکه تحقیقات نشان می دهد که BMI پایین (کمتر از 18.5 ) و  بالا ( بالاتر از 30 ) با افزایش خطرات سلامتی همراه است ، اما استفاده از آن اشتباهات زیادی دارد .

✵ سایر عوامل سلامت را در نظر نمی گیرد

BMI فقط به بله یا خیر در پاسخ به طبیعی بودن وزن یک فرد اکتفا می کند و بدون هیچ گونه زمینه ای از سن ، جنس ، ژنتیک ، سبک زندگی ، سابقه پزشکی یا عوامل دیگر به این سوال پاسخ می دهد . استفاده از BMI به تنهایی ممکن است باعث عدم توجه به سایر اندازه گیری های مهم سلامت مانند کلسترول ، قند خون ، ضربان قلب ، فشار خون و سطوح التهاب شود و سلامت واقعی یک فرد را بیشتر یا کمتر از واقعیت در نظر بگیرد . علاوه بر این ، با وجود تفاوت های جسمانی مردان و زنان (توده عضلانی و چربی بیشتر مردان نسبت به زنان ) BMI از یک محاسبه برای هر دو گروه استفاده می کند .

به علاوه با بالا رفتن سن ، توده چربی بدن به طور طبیعی افزایش و توده عضلانی کاهش می یابد . مطالعات متعدد نشان داده اند که BMI بین 23 تا 29.9 در افراد مسن می تواند از آنان در برابر مرگ زودرس و بیماری محافظت کند . در نهایت ، با استفاده از BMI برای تعیین سلامت فرد ، جنبه های دیگر سلامت ، از جمله عوامل اجتماعی سلامت روانی و موارد پیچیده جامعه شناختی مانند درآمد ، دسترسی به غذای مغذی و مقرون به صرفه ، مهارت ها ، دانش و محیط زندگی را نادیده می گیرد .

✵ همه وزن ها را برابر فرض می کند

یک کیلوگرم عضله از نظر وزن با یک کیلوگرم چربی برابر است ، اما عضله تراکم بیشتری دارد و فضای کمتری را اشغال می کند . در نتیجه فردی بسیار لاغر با توده عضلانی بیشتر ، سنگین وزن تر است . به عنوان مثال ، فردی با وزن 97 کیلوگرم و قد 175 سانتی متردارای BMI 29.5 است که دارای اضافه وزن محسوب می شود . با این حال ، دو نفر با قد و وزن یکسان ممکن است کاملاً متفاوت باشند . یکی بدنساز با توده عضلانی زیاد و دیگری باتوده چربی بیشتر .

✵ اگر BMI به تنهایی در نظر گرفته شود ، افرادی با توده چربی کم را به عنوان اضافه وزن یا چاق طبقه بندی می کند . بنابراین ، مهم است که علاوه بر وزن ، عضله ، چربی و توده استخوانی افراد نیز در نظر گرفته شود .

✵ توزیع چربی را در نظر نمی گیرد

اگرچه مقدار بالاتر BMI با افت سلامت مرتبط است ، محل چربی در بدن از آن موثرتر می باشد . افرادی با ذخایر چربی اطراف شکم ( تیپ بدنی سیب ‌شکل ) در مقایسه افرادی با چربی‌های ذخیره‌ شده در ناحیه لگن ، باسن و ران ها ( تیپ بدنی گلابی شکل ) ، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن هستند .

به عنوان مثال ، با 72 مطالعه که بر روی بیش از 2.5 میلیون نفر انجام شد ، محققان دریافتند در میان افراد با تیپ بدنی سیب‌ شکل خطر مرگ و میر به‌طور قابل توجهی بالاتر می باشد ، در حالی که آنهایی که تیپ بدنی گلابی شکل داشتند ، خطر مرگ و میر کمتری داشتند . محققان تاکید کردند که BMI محل ذخیره چربی در بدن را در نظر نمی گیرد ، بنابراین باعث اشتباه در معرفی فرد به عنوان ناسالم یا در معرض خطر بیماری می شود .

✵ منجر به توجه یک سویه بر وزن می شود

انتظار می رود که متخصصان پزشکی بهترین قضاوت خود را به کار بگیرند ، به این معنی که در نتیجه BMI بیمار را به عنوان شخصی منحصر به فرد در نظر بگیرند . برخی از متخصصان سلامت قبل از ارائه توصیه‌های پزشکی ، فقط از BMI برای سنجش سلامت فرد استفاده می‌کنند ، که منجر به جهت گیری ذهن به سمت وزن و کاهش کیفیت خدمات بهداشتی می شود . افرادی با BMI بالا اغلب گزارش می دهند که حتی اگر به دلایل دیگری به پزشکان مراجعه کرده باشند ، آنها تنها بر روی BMI تمرکز کرده اند . معمولا مسائل مهم پزشکی مورد توجه قرار نمی گیرند یا به اشتباه به عنوان مشکلات مرتبط با وزن در نظر گرفته می شوند . مطالعات نشان داده اند که هر چه BMI یک فرد بالاتر باشد ، به دلیل ترس از قضاوت شدن ، بی اعتمادی به متخصصان پزشکی یا تجربه منفی قبلی ، کمتر در معاینات منظم شرکت می کنند که منجر به تشخیص دیرهنگام و تاخیر در درمان و مراقبت می شود .

✵  برای همه نژادها مناسب نیست

علیرغم استفاده گسترده از BMI در بین بزرگسالان ، به طور دقیق سلامت برخی از جمعیت های نژادی و قومی را منعکس نمی کند . به عنوان مثال ، مطالعات متعدد نشان داده است که افراد آسیایی تبار در مقایسه با افراد سفیدپوست در BMI پایین تر ، ریسک بالاتری در ابتلا به بیماری های مزمن دارند .

در واقع، سازمان بهداشت جهانی دستورالعمل‌هایی برای ارزیابی BMI در آسیا و اقیانوسیه تدوین کرده است که دسته بندی های جایگزین برای تفسیر BMI ارائه می‌کند . 

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که این دسته بندی جایگزین ، خطرات سلامتی در میان جمعیت‌های آسیایی را بهتر شناسایی می‌کنند . البته تحقیقات بیشتری برای مقایسه این طبقه بندی ها با نژاد ترکیبی آسیایی آمریکایی مورد نیاز است . سیاه‌پوستان نیز علیرغم داشتن توده چربی کمتر و توده عضلانی بیشتر ممکن است به اشتباه به عنوان افراد دارای اضافه وزن طبقه‌بندی شوند . این می‌تواند به این معنی باشد که در این جمعیت و به‌ویژه در بین زنان سیاه‌پوست ، خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در BMI های بالاتری پدیدار می‌شود . مطالعه ای در سال 2011 نشان داد که زنان سیاه‌پوست با BMI سه واحد بیش‌تر از BMI غیرسیاه‌پوستان از لحاظ متابولیکی سالم در نظر گرفته‌ می‌شدند. این یافته کارایی BMI در نژادها و اقوام مختلف را زیر سؤال برد . 

در نهایت تکیه تنها بر BMI ، باورهای فرهنگی گروه‌های مختلف در مورد سایز بدن را نادیده می‌گیرد . در برخی فرهنگ‌ها ، حجم چربی بیشتر سالم‌تر و مطلوب‌تر تلقی می‌شود . متخصصان باید در نظر بگیرند که سلامتی برای هر فرد چه معنایی دارد . با توجه به اینکه تصمیمات پزشکی مهم ، مانند روش های جراحی و مداخلات لاغری ، بر اساس BMI و وزن است ، بنابراین متخصصان پزشکی برای اطمینان از توصیه های بیمار محور باید از BMI فراتر بروند .

⁂ خلاصه

BMI تنها وزن و قد فرد را به عنوان معیار سلامتی در نظر می گیرد . در حالی که سن ، جنس ، نژاد،  ترکیب بدن ، سابقه پزشکی و عوامل دیگر نیز بر وزن و وضعیت سلامت فرد موثر می باشد .

✔ جایگزین های بهتر

علیرغم بسیاری از معایب هنوز هم BMI به عنوان یک ابزار ارزیابی اولیه استفاده می شود زیرا راحت ، مقرون به صرفه و قابل دسترس در تمام مراکز مراقبت های بهداشتی است . اما شاخص های سلامت بهتری از BMI وجود دارد . البته لازم به ذکر است که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند .

✵ دور کمر

✵ تعریف

✵ فواید

اندازه گیری آن آسان بوده و تنها به یک متر نیاز دارد .

✵ معایب

انواع مختلف تیپ های بدنی ( به عنوان مثال ، سیبی شکل در مقابل گلابی شکل ) و ساختارهای متفاوت ( مانند عضلانی و استخوانی ) را در نظر نمی گیرد .

✵ نسبت دور کمر به لگن

✵ تعریف

بالا بودن این نسبت ( بیش از 0.80 در زنان و بیشتر از 0.95 در مردان ) نشان دهنده ذخیره چربی بیشتر در ناحیه معده است و با خطر بیشتر بیماری قلبی و مزمن مرتبط است . پایین بودن این نسبت ( کمتر یا مساوی 0.80 در زنان و کمتر یا مساوی 0.95 در مردان ) نشان‌دهنده ذخیره‌سازی بیشتر چربی در لگن بوده که با سلامتی بیشتر همراه است .

✵ فواید

اندازه گیری آن آسان است و فقط به متر و ماشین حساب نیاز دارد .

✵ معایب

انواع مختلف تیپ بدنی ( به عنوان مثال ، سیبی شکل در مقابل گلابی شکل ) و ساختارهای متفاوت ( مانند عضلانی و استخوانی ) را در نظر نمی گیرد .

✵ درصد چربی بدن

✵ تعریف

درصد چربی ، مقدار نسبی چربی بدن یک فرد است .

✵ فواید

بین توده چربی و توده بدون چربی تمایز قائل می شود و نشان دهنده دقیق تری از خطرات تهدید کننده سلامتی نسبت به BMI است .

✵ معایب

ریسک بالای خطا در اندازه‌گیری با ابزارهای معمول مانند ابزارهای اندازه‌گیری چین و چروک پوستی ، آنالیز مقاومت بیوالکتریک ، ترازوهای خانگی ) .
ابزارهای دقیق‌تر، گران و برای بسیاری غیرقابل‌دسترسی هستند ( مانند dual-energy X-ray absorptiometry یا به اصطلاح DEXA، توزین زیرآب ، BodPod )

✵ تست های آزمایشگاهی

✵ تعریف

تست های آزمایشگاهی شامل اندازه‌گیری‌های مختلف خون و علائم حیاتی هستند که می‌توانند خطر بیماری های مزمن را نشان دهند (مانند فشار خون ، ضربان قلب ، کلسترول ، قند خون ،  فاکتورهای التهابی ) .

✵ فواید

این آزمایش‌ها بررسی دقیق‌تری از سلامت متابولیک فرد ارائه می‌کنند و تنها به چربی بدن به عنوان سنجش سلامت تکیه نمی‌کنند .

✵ معایب

اغلب اوقات ، یک داده آزمایشگاهی تنها برای تشخیص خطر کافی نیست . صرف نظر از ابزار ارزیابی مورد استفاده ، مهم است که متخصصان تنها به یک آزمایش اکتفا نکنند . به عنوان مثال ، متخصص سلامت ممکن است BMI و دور کمر یک فرد را اندازه گیری کند و در صورت مشاهده مورد نگران کننده دیگر ، درخواست انجام آزمایش خون کند . مهم است که با هر بیمار به عنوان یک شخص منحصر به فرد رفتار کنیم تا به درک بهتری از معنای سلامت جسمی ، ذهنی ، عاطفی و معنوی از دید آنها برسیم .

⁂ خلاصه

از ابزارهای ارزیابی دیگری به جای BMI می توان استفاده کرد ، مانند اندازه دور کمر ، درصد چربی بدن و آزمایش خون . این ابزارها هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند .

✔ نتیجه گیری

شاخص توده‌ی بدنی یا BMI ابزاری بحث‌برانگیز برای ارزیابی سلامت است که برای تخمین میزان چربی بدن یک فرد و تعیین ریسک مشکلات سلامت طراحی شده‌است . تحقیقات نشان داده‌اند که با افزایش BMI به مقادیر بالاتر از نرمال، ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن افزایش می‌یابد . به‌علاوه BMI پایین ( زیر ۱۸.۵ ) نیز با کاهش میزان سلامتی در ارتباط است. هم‌چنان که اشاره شد ، BMI  قادر به در نظرگیری ابعاد دیگر سلامت مانند سن ، جنسیت ، توده‌ی چربی و عضله ، نژاد ، ژنتیک و سابقه‌ی پزشکی نیست . از آن گذشته به‌ کار بردن آن به‌عنوان تنها شاخص سلامتی ، سبب به خطا افتادن و سوگیری ذهن متخصصان سلامت به سمت وزن و نابرابری در ارائه‌ی خدمات درمانی توسط آنها می‌گردد . بنابراین اگرچه BMI به‌عنوان نقطه‌ی آغاز پرکاربرد و مفید است اما نباید تنها وسیله‌ی ارزیابی سلامت باشد .